Logo: Miasto i Gmina Ogrodzieniec
Miasto i Gmina Ogrodzieniec

Oficjalna strona internetowa Miasta i Gminy Ogrodzieniec. Strona wyposażona w automatycznego lektora treści. Usługa lektora dostępna jest z poziomu poszczególnych podstron.

Prochownia na tle przemysłu ogrodzienieckiego

Prochownia w Ogrodzieńcu, czyli ruiny carskiej fabryki prochu, fragmenty pamiątki militarnej z początków XX w. to jedna z nietypowych atrakcji turystycznych w gminie Ogrodzieniec – „zabytkowy” obiekt przemysłowy. Do dnia dzisiejszego zachowały się resztki murów, wysokie słupy zbudowane z cegły, które oddzielały działy prochowni, zarys stawów przeciwpożarowych, dewastacji uległ wodociąg, którym doprowadzano wodę z Krępy. Pozostałości prochowni z początku ubiegłego stulecia, około 1907 roku, znajdują się w lesie pośród sosen, przy trasie na Dąbrowę Górniczą: Ogrodzieniec–Łazy, na czarnym szlaku turystycznym „Prochownia” w sąsiedztwie czarnego szlaku Józefów–Krępa. Zniszczeniu uległa podczas I wojny światowej.

 
Z ustnych przekazów, podań lokalnych można dowiedzieć się, że historia produkcji prochu na ziemi ogrodzienieckiej sięga okresu średniowiecza, czasów wybudowania zamku ogrodzienieckiego w Podzamczu. Była to jedna z najstarszych produkcji na terenie naszej gminy, a lasy w części zachodniej gminy nazywano „besowymi dołami”. „Besowe doły” były dołami, w których wypalano surowiec niezbędny do produkcji prochu strzelniczego, czyli węgiel drzewny. W taki sposób produkcja trwała do końca XIX w.
W 1870 roku car Aleksander II Romanow wydał ukaz, na mocy którego w miejscu istniejącej prochowni wybudowano nowoczesną, jak na tamte czasy, fabrykę produkującą amunicję i proch. W zakładzie uruchomionym w 1878 roku pod nazwą Fabryka Prochu „Zawiercie” w Ogrodzieńcu, należącym do „Rosyjskiego Towarzystwa Wyrobu i Sprzedaży Prochu w Petersburgu” pracowało 70 osób. Wśród pracowników znajdowali się ludzie różnych narodowości: zakładem zarządzał (był jej dyrektorem) von Rennenkampf; głównym mechanikiem, specjalistą od maszyn prochowych był Tönnes Kattenbach (Estończyk z polskim obywatelstwem, właściwe nazwisko Kataweski); mistrzem Kamajew (Rosjanin); jako budowniczy pracował mieszkaniec Ogrodzieńca – Paweł Biedak, którego nazwisko widnieje wyryte na słupie granicznym; za transport prochu odpowiadał Hipolit Chrząszcz. Zakład składał się z 12 oddziałów poprzedzielanych wałami ziemnymi. Wodę do fabryki doprowadzano rurami ceramicznymi z Krępy, wokół znajdowały się także piękne stawy rybne i sadzawki, pełniące rolę przeciwpożarową. W zakładzie obowiązywały wysoce zaostrzone rygory i przepisy bezpieczeństwa, np. konie podkute były drewnianymi podkowami.
Istnieją dwie hipotezy zniszczenia prochowni. Jedna mówi, że kiedy władza caratu traciła na znaczeniu, fabrykę wysadzono w powietrze, prawdopodobnie dokonały tego wojska carskie uciekające z ziem polskich.
Druga podaje, że Fabryka Prochu „Zawiercie” w Ogrodzieńcu funkcjonowała do 1914 roku, kiedy to przypadkowo została wysadzona podczas zajęcia przez wojska austriackie.
Pozostawiony majątek, po I wojnie światowej, nadzorował główny mechanik Kattenbach, aż do śmierci w 1923 r. Majątek był wielokrotnie grabiony, w l. 30. ubiegłego stulecia rozebrano zdewastowany wodociąg, trzydzieści lat później posadzono las sosnowy istniejący do dziś.
 
Warto dodać, że od XVII wieku na terenie Ogrodzieńca funkcjonowały pojedyncze warsztaty rzemieślnicze, drobne zakłady, piece do wytopu żelaza w Dąbrówce (współcześnie nazywa się tak część lasów na terenie Ogrodzieńca pomiędzy Piaskownią i Krępą) i w Józefowie (do dnia dzisiejszego istnieją pozostałości fundamentów i żużel), gdzie zatrudniano najpierw kilka, później po kilkanaście osób.
 
Ponadto na terenie Ogrodzieńca, obok prochowni, funkcjonowały także inne zakłady przemysłowe, jak cegielnie i cementownie, fabryka guzików. Były również browary, gorzelnie i młyny, po których dziś nie ma już śladu. Tak liczny przemysł zaowocował narodzinami ogrodzienieckiego proletariatu, w tym powstaniem organizacji SDKPiL (Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy) w fabryce prochu, której liderzy – jak nazwalibyśmy ich dzisiaj – w 1905 roku zorganizowali trzy strajki, za które zostali zwolnieni z pracy.
 
Obok wytwarzanego w lasach prochu strzelniczego, powstały niewielkie kopalnie odkrywkowe, gdyż natrafiono na złoża torfu, węgla brunatnego, pokłady rudy żelaza, wytapianego na Dąbrówce i w Józefowie, a następnie w nowoczesnych hutach w Zawierciu i Dąbrowie Górniczej. Pozostałościami są doły po szybach wyciągowych. Były też kopalnie kamienia wapiennego, piasku i gliny. Wypalano wapno, powstały dymarki i piece do wytopu żelaza, a występowanie rudy żelaza poprawiło warunki do rozwoju hutnictwa w okolicy.
 
Na przełomie XVIII i XIX w. oraz w XIX w. handlem zajmowali się Żydzi, posiadający własną gminę Żydowską w Ogrodzieńcu, oni też prowadzili gorzelnię i browar, wykonywali usługi krawieckie, wybudowali kuźnice, które zniszczono w 1942 roku. Największy rozwój manufaktur w Ogrodzieńcu przypada na wiek XIX, wtedy powstały m.in.: fabryka płyt eternitowych, produkcja pustaków żużlobetonowych, produkcja waty bazaltowej, produkcja płyt falistych. Wśród mieszkańców popularne było rolnictwo, hodowano bydło, drób, „kształcono” się z pokolenia na pokolenie w zawodzie murarza, cieśli i stolarza. Ogrodzieńcem władał dziedzic Jakliński, u którego pracowali chłopi pańszczyźniani, do czasu parcelacji ziem ogrodzienieckich. Następnie przechodzą do rozwijającego się przemysłu, gdzie próbują innych dziedzin życia, znacznie zasilają siłę roboczą, aż do wytworzenia się systemu kapitalistycznego. Większe zakłady i fabryki wchłaniają małe warsztaty, nie będące w stanie konkurować z dużymi zakładami przemysłowymi.
 
Ogrodzieniec w swej historii nie został oszczędzony przez liczne wydarzenia historyczne jak: Powstanie Listopadowe w l. 1830-1831, Wiosnę Ludów w 1848 r., Powstanie Styczniowe w 1863 r., odebranie praw miejskich po Powstaniu Styczniowym, I wojnę światową, II wojnę światową, co również miało wpływ na rozwijający się przemysł ogrodzieniecki.
Współcześnie na terenie gminy Ogrodzieniec na nowo odradza się mała i średnia przedsiębiorczość.
 
Opracowała: Iwona Rajca
czerwiec 2007

Źródła informacji:
1) Referat Architektury, Inwestycji, Przedsięwzięć Publicznych i Planowania Przestrzennego i Ochrony Środowiska (Urząd Miasta i Gminy Ogrodzieniec):
- „Historia Ogrodzieńca 1100-1990 r.” – opracowanie przygotowane przez Józefa Mertę z Ogrodzieńca, stan na dzień 17.12.1995 r.
- „Historia różnych przemysłów na terenie Ogrodzieńca” – opracowanie przygotowane przez Józefa Mertę z Ogrodzieńca, stan na dzień 24.11.1995 r.
- „600 lat Ogrodzieńca” – prezentacja przygotowana przez uczniów Szkoły Podstawowej nr 2 w Ogrodzieńcu kl. 5: Martyna Kusior, Malwina Kusior, Maciej Marek, r. szk. 1997/1998.
2) “Gazeta Ogrodzieniecka”:
- „Szlakiem Prochowni” – artykuł Andrzeja Wójcika w „Gazecie Ogrodzienieckiej”, wrzesień 1998.
https://www.ogrodzieniec.pl/zdjecia/edytor/files/1998_09.pdf str.13
- Szlak turystyczny „Prochowni” – artykuł Macieja Świderskiego w „Gazecie Ogrodzienieckiej”, kwiecień 2000.
https://www.ogrodzieniec.pl/zdjecia/edytor/files/2000_04.pdf str.13
- „Krótka historia Prochowni” – artykuł Cezarego Tokarskiego w „Gazecie Ogrodzienieckiej”, styczeń-luty 2005.
https://www.ogrodzieniec.pl/zdjecia/edytor/files/2005_01_02.pdf str.19

Na skróty

Mobilnie w stałym kontakcie z gminą

Przydatne linki

Wspólnie możemy dokonać wielkich rzeczy

Galeria

Wyjątkowe miejsca na każdą porę roku

  • Zdjęcie: Kościół w Ogrodzieńcu

    Kościół w Ogrodzieńcu

  • Zdjęcie: Miejsca Rekreacji

    Miejsca Rekreacji

  • Zdjęcie: Skwer

    Skwer

  • Zdjęcie: Plac Piłsudskiego

    Plac Piłsudskiego

  • Zdjęcie: Studnia w Gieble

    Studnia w Gieble

  • Zdjęcie: Sprzątamy Gmine

    Sprzątamy Gmine

Czy wiesz, że...

Ciekawe informacje o naszej gminie

Strona wykorzystuje pliki cookies.
Dowiedz się więcej...

Wyszukiwarka

Komunikat
Twoja przeglądarka internetowa lub system operacyjny, nie wspierają lektora.
Newsletter
Formularz kontaktowy
Logo: Miasto i Gmina Ogrodzieniec
Miasto i Gmina Ogrodzieniec